Praca w Niemczech a ubezpieczenie społeczne

Zasady dotyczące tego, w jakim kraju jesteśmy ubezpieczeni w przypadku wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w wybranym Państwie Członkowskim regulują przepisy unijne. Zgodnie z nimi, podlegamy pod system ubezpieczeń państwa, w którym pracujemy. 

W niniejszym wpisie przedstawimy wyjątki od tej reguły, wyjaśnimy jak przedsiębiorcy mogą oddelegować siebie lub zatrudnione osoby do pracy w Niemczech a także opiszemy, jak wygląda system ubezpieczeń społecznych w tym kraju.

Kto podlega pod niemiecki system ubezpieczeń?

Według unijnych przepisów, w krajach członkowskich obowiązuje tzw. ogólna zasada jednego ustawodawstwa, która mówi o tym, że zarówno osoby będące zatrudnione w EU, jak i przedsiębiorcy, którzy tam pracują, podlegają ustawodawstwu tego kraju, nawet jeśli siedziba pracodawcy lub jego miejsce zamieszkania znajdują się w innym państwie. Jeśli więc obywatel Polski pracuje na terenie Niemiec, zgodnie z ogólnie przyjętymi regułami unijnymi powinien przynależeć do niemieckiego systemu ubezpieczeń.

Zasady te zostały opisane w dwóch rozporządzeniach Unii Europejskiej dotyczących koordynacji systemów ubezpieczeniowych krajów członkowskich:

1. Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów ubezpieczenia społecznego,
2. Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania powyższego rozporządzenia.

Kto nie musi zmieniać systemu ubezpieczeń społecznych?

Od ogólnie przyjętej unijnej zasady istnieje kilka wyjątków. W przypadku Polaków pracujących na terenie Niemiec, obowiązku zmieniania polskiego systemu ubezpieczeń społecznych na niemiecki nie mają:

• osoby, które przez nie więcej niż 24 miesiące wykonują swoją pracę jako pracownicy najemni w imieniu pracodawcy, który prowadzi swoją działalność w kraju, w którym ma zarejestrowaną firmę,
• osoby, które przez nie więcej niż 24 miesiące wyjeżdżają w celu wykonywania podobnej działalności jako osoby pracujące na własny rachunek w Państwie Członkowskim.

Kolejne wyjątki dotyczą osób wykonujących pracę w kilku Państwach członkowskich. Należą do nich osoby, które wykonują znaczną część pracy (minimum 25%) w Państwie Członkowskim, w którym mieszkają oraz pracownicy zatrudnieni przez kilka przedsiębiorstw lub kilku pracodawców, posiadających siedzibę lub miejsce wykonywania działalności w różnych krajach UE.

Niezależnie od narodowości pracowników, niemieccy pracodawcy podlegają niemieckiemu ubezpieczeniu społecznemu. Mają zatem obowiązek zarejestrować pracownika w kasie chorych (niem. Sozialversicherung). W przypadku polskich przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą zarejestrowaną w Polsce, wykonujących swoje usługi w Niemczech, możliwość zachowania polskiego ubezpieczenia społecznego istnieje tylko w przypadku posiadania ubezpieczenia z innego tytułu, takiego jak m.in. umowa o pracę z polskim przedsiębiorcą.

Kto decyduje o przynależności do danego systemu ubezpieczeń?

O tym, do jakiego systemu ubezpieczeń społecznych w Niemczech przynależy dana osoba zależy od kasy chorych. Przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność, mogą samodzielnie wybrać pomiędzy dobrowolnym, ustawowym i prywatnym ubezpieczeniem zdrowotnym. Pozostałe osoby zostają zgłaszane do wybranej kasy chorych przez pracodawcę. Kasa chorych odpowiada natomiast za zgłoszenia pracownika do ubezpieczenia na wypadek bezrobocia oraz ubezpieczenia emerytalnego. Po zgłoszeniu do ubezpieczenia, pracownik otrzymuje odrębny numer ubezpieczeniowy  (niem. Sozialversicherungsnummer).

Osoby, których roczne dochody brutto wynoszą mniej niż 5 062,50 euro miesięcznie nie mogą samodzielnie dokonać wyboru kasy chorych, do której zgłosza ich pracodawca. Pracownicy, których dochody przekraczają tę kwotę, mają możliwość wyboru prywatnego ubezpieczenia zdrowotnego.

Kiedy mówimy o pracownikach delegowanych?

Jeżeli wykonywana praca jest świadczona w ramach swobody świadczenia usług (czyli bez konieczności zakładania firmy w obsym Państwie, a pracodawca z Polski deleguje swoich pracowników do pracy w Niemczech, mogą oni nadal podlegać polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych. Aby było to możliwe, przedsiębiorstwo musi prowadzić znaczną część działalności na terenie naszego kraju. 

Ustawodawstwo unijne nie określiło dokładnie, na jakiej zasadzie weryfikuje ten warunek, jednakże w praktyce znaczenie ma kilka wytycznych. Według Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki społecznej, pod uwagę brane są następujące aspekty: 

1. miejsce, w którym delegujące przedsiębiorstwo ma swoją zarejestrowaną siedzibę i administrację;
2. liczebność personelu administracyjnego delegującego przedsiębiorstwa, pracującego w państwie delegującym
   i w państwie zatrudnienia – obecność wyłącznie personelu administracyjnego w państwie delegującym wyklucza możliwość zastosowania do tego przedsiębiorstwa przepisów dotyczących delegowania;
3. miejsce, w którym rekrutowani są pracownicy delegowani;
4. miejsce, w którym zawierana jest większość umów z klientami;
5. prawo mające zastosowanie do umów zawartych przez delegujące przedsiębiorstwo z pracownikami
   i z klientami;
6. liczba umów wykonanych w państwie delegującym i w państwie zatrudnienia;
7. obroty osiągane przez delegujące przedsiębiorstwo w państwie delegującym i w państwie zatrudnienia
   w odpowiednio typowym okresie (np. obrót wynoszący około 25% całkowitego obrotu w państwie delegującym może być wystarczającym wskaźnikiem, ale przypadki, w których obrót jest niższy niż 25% wymagają pogłębionej analizy);
8. okres, przez jaki przedsiębiorstwo posiada siedzibę w delegującym państwie członkowskim.

Ponadto,  MRPiPS na swojej stronie dodaje, że regulacje unijne wymagają, aby pomiędzy delegowanym pracownikiem, a jego pracodawcą istniał tzw. bezpośredni związek, polegający m.in. na ważnej umowie o pracę oraz regularnie wypłacanym wynagrodzeniu podczas całego okresu delegacji.

Jak oddelegować się do pracy w innym państwie, będąc osobą prowadzącą działalność na własny rachunek?

Przedsiębiorcy prowadzący działalność na własny rachunek w jednym z państw członkowskich mogą sami oddelegować się do pracy w innym kraju.

Jest to możliwe w przypadku osób, które zamierzają czasowo świadczyć usługi w innym kraju, nie przenosząc tam na stałe swojego przedsiębiorstwa. Należy jednak przy tym pamiętać, że:

• przewidywany czas wykonywania działalności za granicą nie może przekraczać 24 miesięcy,
• rodzaj wykonywanych usług będzie zbliżony do faktycznego charakteru działalności, która była dotychczas prowadzona w kraju macierzystym,
• aby oddelegować się do innego kraju, należy prowadzić działalność w Polsce przez co najmniej 2 miesięce 
• podczas delegacji obowiązkiem jest spełnienie wymogów niezbędnych do prowadzenia działalności w Polsce. Należą do nich: posiadanie biura, numeru identyfikacyjnego VAT i legitymacji zawodowej, a także regularne płacenie podatków oraz zarejestrowanie w izbie handlowej lub organizacji zawodowej.

Jeśli powyższe warunki zostały spełnione, w celu czasowego przeniesienia działalności do innego państwa członkowskiego, polski przedsiębiorca powinien dostarczyć do ZUS (w przypadku rolników – KRUS) wniosek o wydanie formularza A1, będącym poświadczeniem, że składki na ubezpieczenie nadal należy płacić w kraju macierzystym. 

Formularz A1 i wniosek o ich wydanie można pobrać ze strony: www.zus.pl , www.e-inspektorat.zus.pl lub www.krus.gov.pl/ue (dla rolników).

Jeżeli Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że wymogi dotyczące zachowania polskiego systemu ubezpieczeń są spełnione, wystawia odpowiednie zaświadczenie, będące potwierdzeniem tego, gdzie dana osoba jest ubezpieczona.

Oddelegowanie pracownika do czasowego wykonywania czynności zawodowych w państwie członkowskim

Podobnie jak w przypadku przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, tak i w przypadku pracowników spełniających wymogi do pozostania w polskim systemie ubezpieczeń społecznych, należy wystąpić z wnioskiem do ZUS o wydanie formularza A1. Żeby otrzymać pozytywną odpowiedź, pracodawca winien spełniać wszystkie warunki świadczące o tym, że znaczna część jego działalności prowadzona jest w kraju macierzystym (patrz: Kiedy mówimy o pracownikach delegowanych?), a także przedstawić szereg dokumentów, takich jak faktury, zawarte umowy ramowe, listy obecności pracowników, a nawet złożenie dodatkowych wyjaśnień dotyczących działalności firmy w kraju i za granicą.

Niemieckie ubezpieczenie społeczne

Osoby pracujące na terenie Niemiec, które nie należą do wyżej wymienionych wyjątków mogących podlegać pod ubezpieczenie z kraju macierzystego, są zobowiązane płacić cztery niżej opisane obowiązkowe składki. 

• Ubezpieczenie zdrowotne (Krankenversicherung) – pokrywa koszty wizyt lekarskich, lekarstw oraz ewentualnego leczenia. Obecnie składka wynosi 14,6%, z czego pracownik i pracodawca płacą po 7,3%. Dodatkowo każda kasa chorych pobiera od pracowników dodatkową składkę, której wysokość zależy od poszczególnej placówki.  Minimalna składka zdrowotna w roku 2019 wynosi 154,71 euro miesięcznie, a w przypadku osób z prawem do zasiłku chorobowego 160,94 euro. Maksymalna wysokość składki zdrowotnej natomiast (liczona od górnej granicy miesięcznych dochodów) wynosi 676,09 euro miesięcznie, a przypadku osób z prawem do zasiłku chorobowego 703,32 euro.
• Ubezpieczenie pielęgnacyjne (Pflegeversicherung) – jest zabezpieczeniem na wypadek ewentualnej konieczności sprawowania nad daną osobą opieki. W przypadku osób posiadających dzieci wynosi ona 3,05%, z czego pracownik i pracodawca płacą po połowie składki. Osoby bezdzietne natomiast zobowiązane są do płacania składki w wysokości 3,20%, z czego pracodawca pokrywa 1,525%, a pracownik 1,775%. Maksymalna wysokość dochodów objęta składką ubezpieczenia zdrowotnego i pielęgnacyjnego wynosi 4 537,50 euro miesięcznie i 54 450,00 euro rocznie.
  
• Ubezpieczenie emerytalne (Rentenversicherung) – wypłacane jest pracownikom po ich przejściu na emeryturę. Jej wysokość jest wyliczana na podstawie wysokości zarobków oraz liczby lat przepracowanych w Niemczech. Składka to 18,60% dzielona na pół przez pracownika i pracodawcę.
• Ubezpieczenie na wypadek bezrobocia (Arbeitslosenversicherung) – dzięki niemu osoby, które w ostatnich dwóch latach przez co najmniej rok opłacały składki, po utracie pracy będą przez pewien czas będą nadal otrzymywać wynagrodzenie. Składka wynosi 2,50% i również jest dzielona po równo przez pracownika i pracodawcę.

Dodatkowo pracodawcy są zobowiązani płacić  ubezpieczenie od następstw wypadków (Unfallversicherung) obejmujące terapię medyczną w razie ewentualnego wypadku i wsparcie w powrocie do aktywności zawodowej po wypadku. Jego wysokość jest zależna od stopnia zagrożenia wypadkowego w danej branży i zakładzie pracy. Wyliczeniem wysokości składek zajmują się specjalne kasy ubezpieczenie (niem. Berufsgenossenschaft). 

Niemieccy przedsiębiorcy często decydują się płacić także ubezpieczenie zabezpieczające roszczenia pracownicze w przypadku ogłoszenia upadłości firmy (niem. Insolvenzgeldumlage). Składka na to ubezpieczenie to 0,15% wynagrodzenia brutto pracownika.

Ponadto, przedsiębiorcy zobowiązani są także do uiszczania składek w celu zabezpieczenia kontynuacji wypłaty wynagrodzenia pracowników. Dotyczy to nakładów związanych z urlopem macierzyńskim, a w przypadku pracodawców zatrudniających mniej niż 30 pracowników również zabezpieczenia wypłaty wynagrodzenia w przypadku choroby pracownika. Wysokość wymienionych wyżej składek ustalają regulaminy kasy chorych.

Przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą podlegają tylko obowiązkowi uiszczania składek na poczet ubezpieczenia zdrowotnego. Niekiedy w przypadku wybranych grup zawodowych, obowiązkowe jest również ubezpieczenie emerytalne.